Ποια η έννοια του δικαιώματος στην προσωπικότητα;
Σύμφωνα με το άρθρο 57 του ΑΚ «όποιος προσβάλλεται παράνομα στην προσωπικότητά του έχει δικαίωμα να απαιτήσει να αρθεί η προσβολή και να μην επαναληφθεί στο μέλλον … Αξίωση αποζημίωσης σύμφωνα με τις διατάξεις για τις αδικοπραξίες δεν αποκλείεται …». Το εν λόγω ιδιωτικό δικαίωμα στην προσωπικότητα έχει διαπλασθεί από το νόμο ως ένα δικαίωμα – πλαίσιο με επί μέρους αυτοτελείς εκφάνσεις που αποτελούν ειδικότερα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στη ζωή, το δικαίωμα στην υγεία, το δικαίωμα στην τιμή κ.ο.κ. (βλ. Καράκωστα, Περιβάλλον και Δίκαιο, Αθήνα-Κομοτηνή 2000, σ. 172).
Η προσωπικότητα του ανθρώπου γεννάται και αναπτύσσεται ακώλυτα μέσα σε ένα ζωτικό χώρο, ο οποίος αποτελείται κατ’ αρχήν από τα εκτός συναλλαγής πράγματα (άρθρο 966 ΑΚ) στα οποία συμπεριλαμβάνονται α. τα κοινά σε όλους (η ατμόσφαιρα και η θάλασσα), β. τα κοινόχρηστα (όπως, ενδεικτικώς κατ’ άρθρο 967 ΑΚ, τα ελευθέρως και συνεχώς ρέοντα νερά, οι δρόμοι, οι πλατείες, οι αιγιαλοί κ.λπ.) και γ. τα προορισμένα για την εξυπηρέτηση δημόσιων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών.
Στην έννοια του αναγκαίου στην ανθρώπινη προσωπικότητα ζωτικού χώρου εντάσσονται και άλλα περιβαλλοντικά αγαθά μη υπαγόμενα εκ πρώτης όψεως στις ανωτέρω κατηγορίες, όπως είναι η αισθητική του τοπίου, η προσήκουσα πολεοδομική ανάπτυξη με σεβασμό στον φωτισμό και τον αερισμό (βλ. ΜΠρΝαξ 58/89 αδημ. και Καράκωστα, ό.π. σ. 174). Η ακώλυτη απόλαυση της χρήσης και της ωφέλειας των αγαθών που συναποτελούν τον ζωτικό περιβαλλοντικό χώρο για την ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας συνιστά αυτοτελή έκφανση του δικαιώματος της προσωπικότητας που προστατεύεται από τις προαναφερθείσες διατάξεις των άρθρων 57 και 59 του ΑΚ, (βλ. τον ίδιο, ό.π. σ.172).
Προσβολή της ειδικότερης αυτής πλευράς του δικαιώματος επί της προσωπικότητας επέρχεται όταν διαταράσσεται στοιχείο του ζωτικού χώρου από τα ανωτέρω αναφερόμενα κατά τέτοιο τρόπο ώστε: α. καταργείται εξολοκλήρου ή αλλοιώνεται η κοινή ωφέλεια που πηγάζει από τη χρήση του συγκεκριμένου αγαθού, είτε β. καθίσταται αδύνατη η χρήση του στοιχείου αυτού ή άλλου συνδεομένου προς αυτό, (βλ. ΑΠ 286/87 ΕλλΔνη 29. 1365 και Καράκωστα, ό.π. σ. 173 και 176).
Τέτοια προσβολή είναι απαγορευμένη κατά το άρθρο 57 ΑΚ και αναδίδει τις εκεί καθοριζόμενες αξιώσεις εφόσον είναι παράνομη. Τούτο συμβαίνει, κατά την κρατούσα άποψη, όταν η προσβολή γίνεται κατά παράβαση ρητής διάταξης νόμου (βλ. ΑΠ 718/2001 ΕλλΔνη 42. 942 = Χρ ΙδΔ’ 2001. 511 με τις εκεί παρατηρήσεις) ενώ κατ’ άλλη άποψη και όταν υπάρχει οποιαδήποτε κοινωνικά απρόσφορη επέμβαση στη σφαίρα του συγκεκριμένου κάθε φορά αγαθού η οποία λαμβάνει χώρα χωρίς προς τούτο δικαίωμα ή με την άσκηση μεν δικαιώματος που όμως είτε είναι μικρότερης σπουδαιότητας από το προσβαλλόμενο είτε ασκείται υπό περιστάσεις που καθιστούν την άσκησή του καταχρηστική κατ’ άρθρο 281 ΑΚ και 25 §3 του Σ, (ΕφΑθ 1688/98 ΕλλΔνη 39. 667, 12154/90 ΕλλΔνη 32. 1673 και Καράκωστα, ό.π., σ. 177-178, δηλαδή δεν απαιτείται να είναι η προσβάλλουσα το αγαθό συμπεριφορά απαγορευμένη από ειδική διάταξη νόμου αλλά αρκεί το ότι είναι βλαπτική και κοινωνικά απρόσφορη και μόνο).
Η παράνομη προσβολή δεν απαιτείται να είναι επιπλέον και υπαίτια (βλ. Καράκωστα, ό.π. σ. 175 και τις εκεί περαιτέρω παραπομπές). Την ύπαρξη δικαιώματος για να ενεργήσει με τον επίμαχο επιβλαβή τρόπο υποχρεούται να προτείνει και να αποδείξει ο επικαλούμενος αυτό κατ’ ένσταση, ενώ την ενδεχόμενη κατάχρηση του δικαιώματος αυτού ή την υστέρησή του σε σπουδαιότητα έναντι του προσβαλλομένου μπορεί να προτείνει κατ’ αντένσταση ο ενάγων ή αιτών, (βλ. ΕφΑθ 1688/98 ό.π. και τον ίδιο, ό.π. σ. 178).
Δύναται η ηχορύπανση να θεωρηθεί ως προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα;
Από τα ανωτέρω συνάγεται, ότι η απόλαυση ενός ήρεμου περιβάλλοντος ελεύθερου από ρύπους είναι και αυτή μία έκφανση του δικαιώματος επί της προσωπικότητας. Προσβολή ως προς αυτή την πλευρά του όλου δικαιώματος μπορεί να προκαλείται και όταν διαταράσσεται η ωφέλεια από την απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος όσον αφορά την ατμόσφαιρα με την εκπομπή ρύπων όπως καπνού, αναθυμιάσεων αλλά και θορύβων (ηχορύπανση). Εάν η εκπομπή είναι τόσο ισχυρή ώστε να απειλεί και την υγεία των κοινωνών τότε επέρχεται προσβολή και ως προς μία επιπλέον έκφανση του γενικού δικαιώματος της προσωπικότητας εκείνης που αφορά το ειδικότερο δικαίωμα στην υγεία. Οι προσβολές που επέρχονται με εκπομπή θορύβων είναι πάντα παράνομες όχι μόνο ως κοινωνικά απρόσφορες βλαπτικές πράξεις αλλά και ως αντικείμενες σε ειδικότερες ρητές απαγορευτικές διατάξεις του νόμου και μάλιστα στο άρθρο 417 ΠΚ περί διαταράξεως ησυχίας, στα άρθρα 1 και 3 του α.ν. 2520/1940, στην Υγειονομική διάταξη Α5/ 3010/14.8.1985 (ΦΕΚ Β’ 593) και στην Αστυνομική διάταξη 1/1991 (ΦΕΚ Β’ 621), (βλ. ΑΠ 718/2001 ό.π.). Τις αξιώσεις εκ του άρθρου 57 ΑΚ επί προσβολής της προσωπικότητος μπορεί να ασκήσει ο προσβαλλόμενος όχι μόνο με τακτική αγωγή αλλά και με αίτηση λήψεως ασφαλιστικών μέτρων για την προσωρινή ρύθμιση κατάστασης κατ’ άρθρα 731 επ. ΚΠολΔ (ΠΠρΑθ 702/81 ΝοΒ 29. 1301 και Τζίφρας, Ασφ. Μέτρα 1985, σ. 273 επ.).
Δύναται να θεωρηθεί η ηχορύπανση και ως προσβολή του δικαιώματος στη νομή;
Αρχικά σημειωτόν, ότι ως κυριότητα ορίζεται η άμεση και απόλυτη εξουσία ενός προσώπου επί ενός πράγματος, η οποία όμως πρέπει να στηρίζεται σε πραγματικό δικαίωμα και να αναγνωρίζεται από το νόμο.
Ως νομή ορίζεται η φυσική εξουσία ενός προσώπου επί ενός πράγματος, με τη θέληση να το έχει δικό του (διάνοια κυρίου). Η εν λόγω θέληση στηρίζεται επίσης σε πραγματικό δικαίωμα.
Η κατοχή είναι απλά η φυσική εξουσία πάνω σε ένα πράγμα και δε συνδέεται με κάποιο δικαίωμα.
Περαιτέρω και κατά το άρθρο 1003 ΑΚ ο κύριος ακινήτου δεν έχει υποχρέωση να ανέχεται εκπομπές θορύβου κ.λπ. από άλλο γειτονικό ακίνητο και συνεπώς έχει δικαίωμα να ζητήσει να απαγορευθούν αυτές (αξίωση για άρση της προσβολής και παράλειψη στο μέλλον) εφόσον παραβλάπτουν σημαντικά τη χρήση του ακινήτου του και δεν προέρχονται από χρήση συνήθη για ακίνητα της περιοχής. Η προστασία στην περίπτωση αυτή χωρεί είτε με τακτική αγωγή περί διαταράξεως κυριότητας κατ’ άρθρο 1108 ΑΚ (= αρνητική αγωγή) ή περί διαταράξεως νομής κατ’ άρθρο 989 ΑΚ, είτε με αίτηση ασφαλιστικών μέτρων για την προσωρινή προστασία της νομής του προσβαλλομένου λόγω διαταράξεως. Η μορφή της προστασίας αυτής οργανώνεται παράλληλα με εκείνη που δίδεται εκ του ότι οι εν λόγω εκπομπές συνήθως συνιστούν και προσβολή της προσωπικότητας υπό την ανωτέρω έννοια, (βλ. παρατηρήσεις Γ. Ιατρού υπό την ΑΠ 718/2001 ΧρΙδΔ 511 επ.).
Είναι επιτρεπτή η πρόκληση ηχορύπανσης από κατάστημα με διοικητική άδεια μουσικών οργάνων;
Επισημαίνεται, ότι η ύπαρξη διοικητικής άδειας μουσικών οργάνων, σε περίπτωση πρόκλησης ηχορύπανσης από κατάστημα υγειονομικού ενδιαφέροντος, δεν δύναται να αναιρέσει τα απορρέοντα δικαιώματα από την προσωπικότητα και μάλιστα σε ώρες κοινής ησυχίας, ενώ παράλληλα δεν δημιουργεί κανένα αντίθετο προς τούτο δικαίωμα του διαταράσσοντος (πρβλ. ΜΠρΑθ 3182/69 ΝοΒ 18.188). Επιπρόσθετα και σύμφωνα με τα διαλαμβανόμενα στην υπ’ αριθμ. 91/2004 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Χαλκίδας – Διαδικασία Ασφαλιστικών Μέτρων (ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ) εάν δε ήθελε εκτιμηθεί, ότι με την επίπκληση της ύπαρξης άδειας μουσικών οργάνων εννοείται, πως η επίμαχη εκπομπή θορύβου προέρχεται από χρήση συνήθη για ακίνητα της περιοχής, λεκτέα τα ακόλουθα: Ασκουμένων των αξιώσεων, που δίδονται από την προσβολή της προσωπικότητος με τη μορφή της αιτήσεως προσωρινής προστασίας με λήψη ασφαλιστικών μέτρων ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου σε περίπτωση παράνομων εκπομπών από γειτονικό ακίνητο, το παράνομο της προσβολής της προσωπικότητας δεν αίρεται όπως το αντίστοιχο παράνομο της προσβολής της νομής κατ’ άρθρο 1003 ΑΚ με την ευδοκίμηση της διατυπωμένης στο τελευταίο ενστάσεως ότι η εκπομπή δεν θα πρέπει να προέρχεται από χρήση συνήθη για ακίνητα της περιοχής, διότι οι θεμελιωτικές του παρανόμου διατάξεις επί προσβολής της προσωπικότητος (417 ΠΚ κ.λπ.) προστατεύουν διαφορετικά έννομα αγαθά και συνεπώς αποκλείουν κατά το πνεύμα τους την προβολή της ανωτέρω ενστάσεως (βλ. ΑΠ 718/2001 ό.π.).
Προκαλείται η προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα λόγω ηχορύπανσης από κατοικίδια η ακόμη και από ανήλικα τέκνα;
Σημειωτέον, πως νομολογιακά έχει κριθεί, ότι η προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα δύναται να επέλθει, ακόμη και όταν η ηχορύπανση προκαλείται από ανήλικα τέκνα ή από κατοικίδιο ζώο (ΜΠρΠειρ 629/2015 ΤΝΠ ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ).
Από το σύνολο των προεκτεθέντων προκύπτει, ότι σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματος στην προσωπικότητα εξαιτίας ηχορύπανσης, εάν ο προσβάλλων δεν παύσει την εν λόγω παράνομη συμπεριφορά του κατόπιν της έκφρασης σχετικής διαμαρτυρίας από πλευράς του πληττομένου, η άσκησης αίτησης από τον τελευταίο για τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων και η άσκηση αγωγής τυγχάνει μονόδρομος.